Powracamy dziś do kompleksowego opracowania, które jest długoterminowym planem strategicznym ochrony środowiska w naszej gminie. Poniższy rozdział dotyczy najcenniejszych skarbów natury, jakie znajdują się na obszarze Otwocka.

Chronione obszary w Otwocku

 Rezerwat „rzeki Świder”

Został utworzony na podstawie Zarządzenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dn. 16 stycznia 1978 r. (MP nr 4, poz. 20 z 1978 r.)

Celem utworzenia rezerwatu było zachowanie naturalnego charakteru Świdra i Mieni tworzących liczne zakola, przełomy, wodospady oraz nadbrzeżnej roślinności bogatej fauny wodnej i nadwodnej.

W skład rezerwatu wchodzą część środkowa i dolna Świdra o długości 41 km, dolny odcinek Mieni o długości 5 km oraz przyległe do nich tereny o szerokości 20 m z każdej strony. Powierzchnia całkowita 238 ha.

Rzeki wraz z nadbrzeżem są własnością państwową, natomiast pozostałe tereny są głównie własnością prywatną i są wykorzystywane jako użytki zielone, pola orne lub są to lasy.

Rezerwat „Pogorzelski Mszar”

Utworzony został Zarządzeniem Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych z dnia 19.02.1987 r. (MP nr 7, poz. 55 z 1987 r.). Położony jest pomiędzy wsią Pogorzel Warszawska a dawną wsią Jabłonna. Powierzchnia rezerwatu wynosi 35,04 ha, cały obszar jest własnością prywatną. Powierzchnia rezerwatu składa się z dwóch zabagnionych zagłębień śródwydmowych będących głównym przedmiotem ochrony, zajmujących 50% powierzchni rezerwatu. Pozostałą powierzchnię zajmują zalesione wydmy oraz wilgotne lasy strefy pośredniej między nimi i torfowiskami. Przemienne występowanie bagien i wydm spotykało się niegdyś dość często. Wskutek działalności wód opadowych oraz kwaśnych wód spływających spod piasków wydmowych wytworzyły się tu torfowiska typu wysokiego i przejściowego, z panującymi mszarami sfagnowymi z bagnem zwyczajnym, żurawiną, rosiczką okrągłolistną, modrzewicą zwyczajną, borówką bagienną oraz wełnianką pochwowatą. Na mszary w wielu miejscach wkracza sosna, brzozy gruczałkowate i omszone, tworząc karłowate formy.

Miejsca o aspekcie torfowiska przejściowego posiadają bardziej urozmaiconą szatę roślinną, spotyka się tu bowiem kilka gatunków turzyc, przygiełka białego, wełniankę wielokwiatową oraz mchy brunatne.

Sąsiadujące z torfowiskami wydmy porośnięte są skarlałym drzewostanem sosnowym z runem charakterystycznym dla borów suchych. U stóp wzniesień wydmowych występuje często widłak goździsty. Niewielki obszar rezerwatu posiada duże zróżnicowanie geomorficzne i kontrastujące ze sobą zespoły roślinne suchych piasków wydmowych oraz podmokłych i bagiennych zagłębień. Rezerwat otwarty jest dla ruchu turystycznego, zwiedzaniu służą ścieżki biegnące u podnóża wydm, skrajem torfowisk.

Rezerwat „Wyspy Świderskie”

Utworzony został Zarządzeniem Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych z dnia 23.12.1998 r. (Dz. U. Nr 166, poz. 1224). Jest to rezerwat faunistyczny i obejmuje obszar wysp, piaszczystych łach oraz wód płynących rzeki Wisły o łącznej powierzchni 572,28 ha, z czego 32,81 ha w Otwocku. Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych ostoi lęgowych rzadkich i ginących ptaków występujących w korycie Wisły.

Mazowiecki Park Krajobrazowych

Na terenie województwa warszawskiego został utworzony na podstawie uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy w 1987 r. (Dz. Urz. Woj. Stoł. W. nr 9, poz. 81 z 1988 r.) w gminach: Warszawa-Wawer, Wesoła, Józefów, Otwock, Wiązowna, Karczew i Celestynów, oraz na terenie województwa siedleckiego na podstawie uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Siedlcach w 1986 r. w gminach Kołbiel, Osieck, Sobienie Jeziory i Pilawa. Granicami Parku objęto 14.370 ha, w strefie ochronnej znalazł się dodatkowy obszar o pow. 7.823 ha.

Celem ochrony jest tu zachowanie pozostałości lesistego pasma, ciągnącego się równolegle do doliny Wisły, położonego w Kotlinie Warszawskiej oraz w części południowo-wschodniej Wysoczyzny Siedleckiej.

Park składa się z części północnej (lasów wawerskich) i południowej obejmującej zespół bagienno-łąkowy torfowiska (Całowanie) oraz kompleks lasów celestynowsko-otwockich. Obie części połączone są wspólną strefą ochronną, w której znajduje się wschodnia część Otwocka oraz dolina rzeki Świder.

Występujące tu obecnie kompleksy leśne to pozostałości widocznego jeszcze na mapach z końca XVIII w. dużego kompleksu leśnego. Powierzchnia Mazowieckiego Parku Krajobrazowego kształtowana przez zlodowacenie, a także poprzez działalność wód płynących, w tym przez wody Prawisły, jest bogato urzeźbiona. Na bogactwo form składają się tu łańcuchy wydmowe, których wysokość względna dochodzi niekiedy do 20 m, zagłębienia śródwydmowe, najczęściej zabagnione, koryta przełomowe Świdra i Mieni oraz liczne dolinki strumieni zasilających tereny Bagna Całowanie. Zmienność krajobrazów MPK wyrażona poprzez kompleksy wydmowo-leśne, rozległe płaszczyzny bagienno-łąkowe, czy też tereny pagórkowe, z głęboko wciętymi korytami rzeczek i strumyków, a także przełomowe doliny odcinków rzek Świdra i Mieni jest olbrzymim jego walorem przyciągającym turystów i przyrodników.

Zmienność geomorficzna wiąże się tu także ze zmiennością szaty roślinnej. Około 77% powierzchni zajmują tu lasy w większości iglaste, z panującą sosną. Możemy podziwiać nieomal wszystkie typy borów od bogatego boru mieszanego poprzez bór wilgotny, bór świeży, aż do boru suchego, który jest obecnie największą rzadkością. Najciekawsze są tu bory bagienne z karłowatą parasolowatą sosną, porastające zatorfione obniżenia śródwydmowe, niekiedy o charakterze trzęsawiska.

Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu

Został utworzony na podstawie Zarządzenia Wojewody Warszawskiego z dn. 29 sierpnia 1997 r. (Dz. Urz. Woj. W. nr 43, poz. 149 z 1997 r.). Celem utworzenia obszaru chronionego krajobrazu była ochrona wyróżniających się krajobrazowo ekosystemów i powiązanie ich z krajowym systemem obszarów chronionych.

W granicach WOChK wyodrębnia się:

1. strefę szczególnej ochrony ekologicznej obejmującą tereny, które decydują o potencjale biotycznym obszarów oraz o ciągłości ekologicznej ponadlokalnych powiązań przyrodniczych stanowiącą

- kompleksy leśne o pow. ponad 5 ha,

- ciągi ekologiczne - ponadlokalne powiązania przyrodnicze, szlaki migracji flory i fauny,

-zespoły przyrodnicze o walorach szczególnych.

2. strefę zurbanizowaną obejmującą tereny miast i wsi, posiadające szczególne wartości przyrodnicze.

Na terenie WOChK obowiązuje ochrona zadrzewień i zakrzaczeń śródpolnych i nadwodnych, łąk śródleśnych, wrzosowisk, stanowisk rzadkich gatunków flory i fauny. Zakazuje się naruszania naturalnej sieci hydrologicznej rzek, potoków, strumieni, oczek wodnych, bagien, niszczenia roślinności nadwodnej, skarp i krawędzi erozyjnych, wąwozów, wydm i lokalnych dolin. Dopuszczalna jest zabudowa mieszkaniowa z zachowaniem co najmniej 70% powierzchni czynnej.

Program zrównoważonego rozwoju ochrony środowiska dla miasta Otwocka 1999 - 2010. Zarząd Miasta, Otwock 1999.

Oprac. E. B.